Wsparcie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych musi uwzględniać "kryterium socjalne"

fundusz swiadczen socjalnych

WSPARCIE Z ZAKŁADOWEGO FUNDUSZU ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH MUSI UWZGLĘDNIAĆ "KRYTERIUM SOCJALNE" 
 

Zasady tworzenia przez pracodawców zakładowego funduszu świadczeń socjalnych ("ZFŚS", "Fundusz"), przeznaczenie Funduszu oraz zasady gospodarowania środkami Funduszu zostały określone w Ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych ("Ustawa ZFŚS").

Ustawa ZFŚS wskazuje, że Fundusz przeznaczony jest na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z ZFŚS, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. Nie ulega jednak wątpliwości, że dla gospodarowania środkami Funduszu, kluczowy jest art. 8 ust. 1 tej ustawy, który wprowadza zasadę, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Powyższy przepis wymaga zatem każdorazowo wypłaty finansowania z uwzględnieniem sytuacji, w jakiej znajduje się osoba uprawniona.

Powyższe rozumienie powołanego przepisu znalazło odzwierciedlenie w bogatym orzecznictwie polskich sądów. Przykładowo, w wyroku z dnia 25 września 2014 r. sygn. III AUa 2653/13 Sąd Apelacyjny w Łodzi przypomniał, że Fundusz: "jest instytucją prawną, która ma łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin. Jest on wyrazem funkcji społecznej zakładu pracy, zaś jego adresatami są przede wszystkim pracownicy i ich rodziny o najniższych dochodach." Z powyższego względu, "przepis art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych wymaga, by pracodawca w regulaminie, w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi, ustalił między innymi warunki korzystania przez osoby uprawnione z usług i świadczeń finansowanych z funduszu, ale treść art. 8 ust. 1 ustawy uzasadnia tezę, że pracodawca nie może ustalić tych warunków z pominięciem zasady, że przyznawanie świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu zostały uzależnione wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Jest to kryterium socjalne, którego wprowadzenie przez ustawodawcę oznacza, że jest wykluczone przyznawanie ulgowych usług i świadczeń z funduszu ogółowi zatrudnionych w tej samej wysokości, według zasady każdemu po równo.". Podobne stanowisko zaprezentował Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 27 września 2012 r., sygn. III AUa 1596/11, czy Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2001 r., sygn. I PKN 579/00. Ze wszystkich tych orzeczeń wynika, że w art. 8 Ustawy ZFŚS ustawodawca ustanowił bezwzględnie obowiązujące kryterium socjalne, które wyklucza przyznawanie ulgowych usług i świadczeń z Funduszu ogółowi osób uprawnionych w tej samej wysokości, według zasady "każdemu po równo".

Warto wspomnieć, że bardziej liberalną wykładnię przepisu art. 8 ust 1 Ustawy zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 2008 r., sygn. II PK 74/08, w którym uznał, że konieczność uwzględnienia kryterium socjalnego dotyczy wyłącznie "ulgowych świadczeń i usług", przy czym Regulamin Funduszu "może przewidywać wydatkowanie środków funduszu na inne cele mieszczące się w ramach działalności socjalnej oraz ustalać inne zasady korzystania z tych świadczeń, np. powszechnej dostępności na równych zasadach w zakresie imprez integracyjnych". Co jednak istotne, wyrok ten dotyczył bardzo konkretnego świadczenia, polegającego na organizowaniu przez pracodawcę imprez o charakterze masowym, w przypadku których niewątpliwie rację miał Sąd, wskazując: "Trudno bowiem przyjąć, że korzystanie z takich form działalności socjalnej jak spotkania integracyjne miałoby być uzależnione od tzw. kryterium socjalnego, czyli od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Zaprzeczałoby to istocie tej usługi". Tym samym, powyższy wyrok nie powinien wpływać na konieczność przestrzegania podstawowej zasady wynikającej z art. 8 ust. 1 Ustawy ZFŚS, wymagającej od pracodawcy ustalania warunków korzystania przez osoby uprawnione z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu z uwzględnieniem "kryterium socjalnego".

Tak rozumiane "kryterium socjalne" pozostaje w ścisłym związku z uprawnieniami do skorzystania z preferencji podatkowych i składkowych (ZUS), przewidzianych dla świadczeń finansowanych z ZFŚS. Chodzi tu zwłaszcza o możliwość zastosowania wyłączeń przewidzianych w przepisach § 2 ust. 1 pkt 19 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz zwolnień z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie ulega bowiem wątpliwości, co potwierdzają Sądy (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 sierpnia 2014 r., sygn. III AUa 2369/13), że "Jeśli świadczenia nie zostaną przyznane zgodnie z wymogami art. 8 ust. 1 i 2 ustawy […], to nie mają przymiotu podlegających zwolnieniu świadczeń socjalnych, także gdy są przyznane z odpowiedniego funduszu."

Do takiej właśnie sytuacji odniósł się przykładowo Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyrokach z dnia 2 lipca 2013 r., sygn. III AUa 44/13 oraz z dnia 23 lipca 2013 r., sygn. III AUa 143/13. Na tle stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy, Sąd uznał, że: "obrana przez skarżącego konstrukcja redystrybucji świadczeń socjalnych w ramach ZFŚS była jedynie pozorem mającym ukryć faktyczny zamiar i cel pracodawcy. […] Spółka z o.o. poprzestawała jedynie na dochodach osiąganych przez pracowników. Uwzględniając, że podstawę do ustalenia wysokości świadczeń wypłacanych z ZFŚS stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej za rok ubiegły, a także to, że przekroczenie tego progu powodowało jedynie 20% zmniejszenie wysokości należności, staje się oczywiste, że pułap ten został ustalony jedynie w celu ukrycia wynagrodzeniowego charakteru dokonywanych wypłat." Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd przypomniał, że "Nie jest rolą ZFŚS zastępować pracodawcy w zakresie wypłaty wynagrodzenia za pracę. […] Jeżeli uwzględni się, że pracownicy młodociani (mający prawo do niższego wynagrodzenia) otrzymywali znacznie niższe świadczenia, staje się jasne, że system wypłaty świadczeń z tytułu Świąt Wielkanocnych i Świąt Bożego Narodzenia w istocie stanowił ukryty sposób wynagradzania pracowników. Przyjęcie takiego wniosku oznacza, że przychody takie nie mogą być zakwalifikowane jako świadczenia socjalne […].

Podobnego problemu, choć innych okoliczności, dotyczył Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., sygn. I UK 121/09. Wyrok ten został wydany w stanie faktycznym, w którym wszyscy pracownicy otrzymali bony towarowe o jednakowej wartości. W opinii Sądu, powyższe spowodowało, że "bony te trzeba ocenić jako świadczenie dodatkowe pracodawcy, a nie świadczenia z funduszu świadczeń socjalnych, ze wszystkimi tego konsekwencjami prawnymi, tak wobec pracowników, jak wobec płatnika składek i jednocześnie pracodawcy, który co prawda administruje funduszem, jednak nie może tego czynić z pominięciem ustawy i przez swoje działania uszczuplać funduszu socjalnego przeznaczonego dla załogi.". Analogiczne stanowisko zaprezentował Sąd Apelacyjny w Łodzi w ww. wyroku z dnia 25 września 2014 r., uzasadniając je m.in. w ten sposób, że "Z punktu widzenia doświadczenia życiowego jest przy tym mało prawdopodobne, by dwie osoby uprawnione pozostawały w jednakowej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej, a tylko taka pozwalałaby na przyznanie świadczeń w tej samej wysokości. Tym bardziej więc możliwość taką należy wyłączyć, gdy uprawnionymi jest kilka, kilkanaście czy kilkadziesiąt osób."
Trzeba zatem podsumować, że jakkolwiek ZFŚS stanowi warte uwagi źródło finansowania z punktu widzenia pracodawców zainteresowanych motywowaniem swoich pracowników w sposób efektywny podatkowo, to jednak pracodawca, który zamierza skorzystać z preferencji składkowych i podatkowych przewidzianych dla świadczeń finansowanych ze środków Funduszu nie może zapominać, że wykorzystanie tych środków wymaga spełnienia szeregu ściśle określonych warunków, zaś błędy lub zaniechania w tym zakresie mogą wiązać się z utratą oczekiwanych korzyści w zakresie opodatkowania i oskładkowania.

Niezależnie od powyższego, warto zwrócić uwagę, że Ustawa ZFŚS nie precyzuje szczegółowo sposobu wdrożenia kryterium socjalnego, który uzależniony jest każdorazowo od rodzaju finansowanego świadczenia. Wniosek ten potwierdza przykładowo Sąd Apelacyjny w Białymstoku, który w wyroku z dnia 14 czerwca 2013 r., sygn. III AUa 1299/12 zauważył, że "To charakter usługi wyznacza czy decydującym do jej przyznania okaże się sytuacja życiowa, rodzinna, czy też materialna. Kryteria socjalne w procesie redystrybucji środków funduszu nie konkurują ze sobą. Ich relacja polega na wzajemnym uzupełnianiu się. Oznacza to, że przywiązywanie nadmiernej wagi do kryterium majątkowego może okazać się zawodne."

Dorota Walerjan, doradca podatkowy, Counsel, kancelaria Hogan Lovells

Oceń artykuł:
Średnia ocen: 0
Opinii: 1